bilgisayar&internet

Tarihte Bilgisayar Hataları


Aşağıda, tarihte önemli zararlara neden olmuş yazılım ve donanım hatalarından örnekler veriyorum.

Burada dikkat edilmesi gereken, bu olayların çok özel durumlar değil, her gün rastladığımız basit hatalardan kaynaklanmasıdır. Bilgisayar kullanımının artmasıyla ileride de bu tip olayların sıklaşarak süreceği ve bunların basit kazalar olarak değerlendirilmesinin felaketlere neden olabileceği görüşündeyim.



Veri Hataları
ABD'de Rhode Island eyaletinde bir kasaba 1972 yılında vergi kayıtlarını bilgisayarla hesaplamaya karar vermişti. O dönemde bilgi girişi için kullanılan delikli kartlarda bir p harfinin yanlış yere yazılması yüzünden kasabanın vergi kayıtlarında 7 milyon dolarlık bir fazlalık ortaya çıktı. Bunun sonucu vergiler o kadar indirildi ki hata anlaşıldığında kasaba büyük bir finans problemi içindeydi.
ABD'de Star Wars (Uzay Savaşları) adı verilen stratejik SAVUNMA projesine bağlı olarak 19 Haziran 1985'te bir deneme yapılmıştı. Bu denemede Hawaii'deki bir üsten bir lazer ışını gönderilecek ve uzay mekiği üzerindeki bir aynadan yansıtılacak bu ışın yine aynı üste yakalanmaya çalışılacaktı. Ancak gönderilen ışın hiçbir zaman geri gelmedi. Sonradan anlaşıldığına göre aynayı ayarlayan yazılım uzunluk birimi olarak deniz mili kullanıyordu oysa değerler bilgisayara feet (yaklaşık 30 cm.) cinsinden girilmişti. Sonuç olarak uzay mekiği aynayı 10023 deniz mili yüksekte olduğunu sandığı bir tepeye doğru tutmuştu.
1979 yılında Yeni Zelanda Hava Yollarına ait bir uçak dağa çarparak parçalandı. Neden, uçuş bilgisayarına veri giriş formunun değiştirilmesi, ancak uçuş personelinin bundan haberi olmamasıydı.


Operatör Hataları
9 Ekim 1979'da ABD'nin Colorado eyaletindeki Kuzey Amerika Hava Savunma Merkezinde (NORAD) bir bilgisayara yanlışlıkla bir savaş benzetim (simulation) teybi takıldı. Bunun sonucunda Stratejik Hava Komuta merkezi (SAC) alarma geçti, B-52 bombardıman uçaklarının personeli uçaklarına gönderildi, avcı uçakları kalkışa hazırlandı ve füzeler fırlatışa hazır duruma geçirildi. Hata 6 dakikada anlaşıldı ancak normal duruma dönüş 20 dakika sürdü. Bu sürede Sovyetler Birliği de alarma geçmiş ve hazırlıklarını yapmıştı.


Donanım Hataları
1989 yılının 3 ve 6 Haziran günlerinde, Kuzey Amerika Hava Savunma Merkezinde (NORAD) hatalı bir elektronik devre yüzünden bir bilgisayar Sovyet hücumu bildirdi ve yaklaşan füze sayısı olarak da rastgele bir sayı verdi. Hata çalışanlar tarafından bulundu, ancak Stratejik Hava Komuta merkezi alarma geçtikten sonra. Böyle bir alarm ise Nebraska'da B-52'lerin motorları çalışır durumda beklemeleri, Hawaii'den bir savaş kontrol uçağının havalanması, ABD topraklarındaki bütün füzelerin durumuna geçirilmeleri ve denizaltıların durumdan haberdar edilmeleri demekti.
ABD'deki Hava Kuvvetleri görevlilerinin ifadelerine göre, NORAD'da donanım hataları yılda 2 - 3 yanlış alarma neden olmakta ancak bunların çoğu halka açıklanmamaktadır.


Umulmadık Nedenlerle Hatalar
30 Haziran 1980'de sona eren 18 aylık sürede NORAD'da 151 yanlış alarm verilmişti. Aslında bunların çoğuna Rusya'daki füze testleri neden olmuştu ve yanlış alarm tehlikesine rağmen aygıtların bunları saptaması isteniyordu. Diğer beşi değişik nedenlerle meydana gelmişti. Bun-ardan üçü yukarıda yazılı nedenlerle, son ikisi ise Japonya yakınlarında bir Sovyet denizaltı testi ve eski bir roket gövdesinin yörüngeden düşmesi sonucu oldu. Kaliforniya eyaletinde Sunnyvale'de yörüngedeki bütün cisimleri izleyen bir merkez olmasına rağmen bu defakini kaçırmıştı.
1960 yılında Greenland'de BMEWS radar sistemi yükselen ay nedeniyle bir yanlış alarm vermişti. Programa ayın ne zaman doğacağı belirtilmemiş, o da bunu bir misil saldırısı olarak bildirmişti.
Falkland savaşında İngiliz gemisi Sheffield, Fransız yapısı bir Exocet füzesiyle batırılmıştı, Sheffield'in Exocet'i durdurabilecek füzeleri vardı ancak savunma sistemi bir bilgisayar tarafından kontrol ediliyordu ve kimse bu Fransız füzesinin bir İngiliz gemisine atılacağını tahmin etmediğinden, Exocet dost füzeler listesindeydi. Böylece savunma sistemi bu misili durdurmaya çalışmadı. 4 Uzay mekiğiyle uçuş benzetimlerinden birinde astronotlar uçuşu durdurmaya karar vermişler, sonra fikir değiştirip devam etmişler, sonra da yine uçuşu durdurmayı denemişlerdi. Bunun sonucunda program sonsuz döngüye girdi ve astronotların tüm kontrollerini ellerinden aldı. Programcılar aynı uçuşun iki kere durdurulabileceğini düşünmemişlerdi.


Yazılım Hataları
Mart 1979'da Nükleer Düzenleyici Komisyon bir programda hata buldu. Bu program ABD'de Doğu sahillerinde beş nükleer santralın tasarımında kullanılmıştı ve bu hata nedeniyle santraller bu bölgedeki depremlere dayanacak yapıda değildiler. Beş santral da derhal kapatılarak bakıma alındı.
Venüs'e gönderilen Mariner bir programda bir virgül yerine nokta konması yüzünden uzayda kaybolmuştu. Fortran'la yazılan programda:

DO 3 I = 1,3 yerine
DO 3 I = 1.3

yazılmıştı. Fortran'da boşluklar anlam taşımadığı ve değişkenler ayrıca belirtilmediğinden program bir döngüye gireceğine, D03I değişkenine 1.3 değerini yükledi ve işlemlere devam etti.
Mars'a gönderilen bir Mariner de programda bir NOT unutulduğu için uzayda kayboldu.
F-16'ların uçuş bilgisayar programındaki bir hata benzetim testleri sırasında bulunmuştu. Eğer bu hata bulunamasa, ekvatoru geçen ilk pilot bir sürprizle karşılaşacaktı: Program uçağı baş aşağı çevirecekti.
Ünlü bir yazılımcı olan Prof. D. Knuth, TEX adlı uzun programının her bin satırında ortalama 40 hata yaptığını, hatta bütün testlerden sonra program piyasaya sürüldüğünde bile her bin satırda ortalama 12 hata bulunduğunu açıklamıştır.
Therac 25, Kanada'da yapılamış, kanser hastaları için radyo-terapi'de kullanılan bir aygıttır. Bilgisayar kontrollüdür ve radyasyon dozunu belirleyen verileri operatörün elle girmesi gerekmektedir. En azından belgelenebilen üç olayda operatör bir veri hatası yapmış, daha sonra bunu fark ederek düzeltmiştir. Program düzeltmeyi kabul etmiş gibi görünmüş ancak bir hata nedeniyle hastaya çok yüksek dozda radyasyon vermiştir. Bu olaylardan biri 1985 Haziranı'nda ABD'nin Georgia eyaletinde, diğer ikisi ise 1986'da Texas'daki Doğu Texas Kanser Merkezi'nde gerçekleşmişti.


İzinsiz Kullanım Nedeniyle Hata
1984 yılında Bay X (elime geçen dokümanlarda isim belirtilmemişti) Amerikan ordusunda Askeri Haberalma'da görevli olarak Batı Almanya'da bulunuyordu. Bay X şifre bölümünde çalışıyordu ama hem bilgisayarlarla ilgilendiği hem de Almanya'da akşamları canı sıkıldığı için bazen iş yerinde kalıp izinsiz olarak Askeri Haberalma'nın diğer bölümlerindeki bilgisayarlara bağlanıyordu. Bir akşam yine izinsiz bağlandığı bir bilgisayarda ne işe yaradığını anlayamadığı bir programı çalıştırdı. Bu program bir düşman saldırısında bilgisayar merkezindeki bütün bilgileri ve bilgisayarları yok etmek için hazırlanmıştı. Program önce bütün bantları silecek, sonra da bilgisayarlara yerleştirilmiş patlayıcıları ateşleyecekti. O sırada bilgisayar bölümünde bulunan görevli, 50 bant sürücü aynı anda çalışmaya başlayınca bir şeylerin ters gittiğini anladı. Eğer program doğru çalışsaydı o da ne olduğunu anlayamadan bilgisayarlarla birlikte havaya uçacaktı, ama programda bir hata vardı. O anda bant sürücülerden birine bant takılı değildi ve program bütün bantları silemediğinden patlayıcıları çalıştırmadı. Bilgisayar bölümündeki görevli hemen programı çalıştıran terminali araştırmaya başladı ve o ana kadar programın ne işe yaradığını anlayamayan Bay X bir telefon aldı: 'Lütfen yerinizden ayrılmayın, Askeri İnzibat sizi almaya geliyor. Bay X tutuklandı ancak cezalandırılmak yerine bilgisayar bölümüne geçirildi